หมอออนไลน์: ไซนัสอักเสบ (Sinusitis) ไซนัสอักเสบ (Sinusitis) คือภาวะที่มีการอักเสบของเยื่อบุโพรงจมูกไซนัส ซึ่งเป็นโพรงอากาศที่อยู่ในกระดูกบริเวณใบหน้าและกะโหลกศีรษะที่เชื่อมต่อกับโพรงจมูก เมื่อเกิดการอักเสบ เยื่อบุโพรงจมูกไซนัสจะบวมแดง ทำให้รูเปิดของไซนัสอุดตัน มีการคั่งค้างของน้ำมูกหรือหนอง ซึ่งนำไปสู่อาการต่างๆ และการติดเชื้อแบคทีเรียตามมาได้
ตำแหน่งของไซนัส
มนุษย์มีโพรงไซนัส 4 คู่ ได้แก่:
ไซนัสหน้าผาก (Frontal Sinuses): อยู่บริเวณหน้าผาก เหนือคิ้ว
ไซนัสข้างจมูก/โหนกแก้ม (Maxillary Sinuses): อยู่บริเวณโหนกแก้มทั้งสองข้าง (เป็นไซนัสที่ใหญ่ที่สุดและพบบ่อยที่สุดที่เกิดการอักเสบ)
ไซนัสระหว่างเบ้าตา (Ethmoid Sinuses): อยู่บริเวณระหว่างเบ้าตาทั้งสองข้าง
ไซนัสใต้ฐานสมอง (Sphenoid Sinuses): อยู่บริเวณด้านหลังโพรงจมูกลึกเข้าไปในกะโหลกศีรษะ
ประเภทของไซนัสอักเสบ
ไซนัสอักเสบแบ่งออกเป็นหลายประเภทตามระยะเวลาของอาการ:
ไซนัสอักเสบเฉียบพลัน (Acute Sinusitis): มีอาการน้อยกว่า 4 สัปดาห์ มักเกิดตามหลังไข้หวัดหรือภูมิแพ้
ไซนัสอักเสบกึ่งเฉียบพลัน (Subacute Sinusitis): มีอาการ 4-12 สัปดาห์
ไซนัสอักเสบเรื้อรัง (Chronic Sinusitis): มีอาการนานกว่า 12 สัปดาห์ แม้จะได้รับการรักษาแล้วก็ตาม อาจเป็นต่อเนื่องหรือเป็นๆ หายๆ
ไซนัสอักเสบกำเริบซ้ำ (Recurrent Acute Sinusitis): มีอาการไซนัสอักเสบเฉียบพลันอย่างน้อย 4 ครั้งต่อปี โดยแต่ละครั้งมีอาการนานอย่างน้อย 7-10 วัน และมีช่วงที่อาการดีขึ้นระหว่างรอบ
สาเหตุของไซนัสอักเสบ
สาเหตุหลักที่ทำให้เกิดไซนัสอักเสบ ได้แก่:
การติดเชื้อ:
ไวรัส: เป็นสาเหตุที่พบบ่อยที่สุดของไซนัสอักเสบเฉียบพลัน มักเกิดตามหลังไข้หวัด
แบคทีเรีย: เมื่อการติดเชื้อไวรัสทำให้เยื่อบุไซนัสบวมและมีน้ำมูกคั่งค้าง แบคทีเรียอาจเจริญเติบโตได้ดีและทำให้เกิดการติดเชื้อแบคทีเรียตามมา
เชื้อรา: พบได้น้อย โดยเฉพาะในผู้ที่มีภูมิคุ้มกันบกพร่อง หรือเป็นไซนัสอักเสบเรื้อรังที่รุนแรง
การแพ้: เช่น โรคจมูกอักเสบจากภูมิแพ้ (Allergic Rhinitis) ทำให้เยื่อบุจมูกบวมและรูเปิดไซนัสอุดตัน
สิ่งระคายเคือง: เช่น ควันบุหรี่ มลภาวะทางอากาศ สารเคมี
โครงสร้างของจมูกและไซนัสผิดปกติ: เช่น ผนังกั้นช่องจมูกคด (Deviated Septum), ริดสีดวงจมูก (Nasal Polyps), กระดูกเทอร์บิเนตในจมูกโต
โรคประจำตัวบางอย่าง: เช่น โรคหอบหืด, โรคซิสติกไฟโบรซิส (Cystic Fibrosis), โรคภูมิคุ้มกันบกพร่อง
ปัญหาฟัน: การติดเชื้อจากฟันบนอาจลุกลามไปยังไซนัสข้างจมูกได้
อาการที่พบบ่อย
อาการของไซนัสอักเสบจะแตกต่างกันไปตามตำแหน่งและชนิดของไซนัสอักเสบ แต่โดยรวมมักมีอาการดังนี้:
คัดจมูก/หายใจลำบาก: รู้สึกแน่นในจมูก
น้ำมูก/เสมหะข้น: อาจมีสีขุ่น เหลือง เขียว หรือมีหนอง ไหลลงคอ (Postnasal Drip) ทำให้ระคายคอ ไอ หรือเจ็บคอ
ปวด/แน่นใบหน้า:
ไซนัสหน้าผากอักเสบ: ปวดบริเวณหน้าผาก เหนือคิ้ว
ไซนัสข้างจมูก/โหนกแก้มอักเสบ: ปวดบริเวณแก้ม ฟันบน หรืออาจปวดศีรษะ
ไซนัสระหว่างเบ้าตาอักเสบ: ปวดระหว่างดวงตา หรือรอบดวงตา
ไซนัสใต้ฐานสมองอักเสบ: ปวดศีรษะบริเวณขมับ ท้ายทอย หรือปวดในลูกตา
อาการปวดมักเป็นมากขึ้นเมื่อก้มศีรษะ หรือมีการเปลี่ยนท่าทาง
ปวดศีรษะ: อาจปวดตื้อๆ บริเวณไซนัส หรือปวดศีรษะโดยรวม
จมูกได้กลิ่นลดลง หรือไม่ได้กลิ่น
รู้สึกเหมือนมีกลิ่นเหม็นในจมูก
ไข้ (โดยเฉพาะในไซนัสอักเสบเฉียบพลัน)
อ่อนเพลีย
เจ็บคอ หรือไอ (จากเสมหะไหลลงคอ)
การวินิจฉัย
แพทย์จะวินิจฉัยจากประวัติทางการแพทย์และอาการ รวมถึงการตรวจเพิ่มเติมดังนี้:
การตรวจร่างกาย: แพทย์จะตรวจดูในโพรงจมูกและลำคอ
การส่องกล้องตรวจจมูกและไซนัส (Nasal Endoscopy): ใช้กล้องขนาดเล็กสอดเข้าไปในโพรงจมูกเพื่อดูการอักเสบ บวมแดง น้ำมูก หรือริดสีดวงจมูก
การเอกซเรย์คอมพิวเตอร์ (CT Scan) บริเวณไซนัส: ให้ภาพที่ละเอียดของโพรงไซนัส เพื่อดูการอุดตัน การอักเสบ หรือความผิดปกติของโครงสร้าง
การเพาะเชื้อ (Culture): หากสงสัยการติดเชื้อแบคทีเรียหรือเชื้อรา อาจเก็บตัวอย่างน้ำมูกหรือหนองไปเพาะเชื้อ
การทดสอบภูมิแพ้: หากสงสัยว่าภูมิแพ้เป็นสาเหตุ
การรักษา
การรักษาไซนัสอักเสบขึ้นอยู่กับสาเหตุและความรุนแรงของอาการ:
การรักษาด้วยยา:
ยาลดบวมในจมูก (Decongestants): ช่วยลดอาการคัดจมูก มีทั้งรูปแบบรับประทานและยาพ่นจมูก (ไม่ควรใช้ยาพ่นจมูกติดต่อกันเกิน 3-5 วัน เพราะอาจทำให้เกิดอาการคัดจมูกกลับมาแย่กว่าเดิม)
ยาปฏิชีวนะ (Antibiotics): ใช้ในกรณีที่สงสัยว่ามีการติดเชื้อแบคทีเรีย มักให้ทานประมาณ 10-14 วัน หรือนานกว่านั้นสำหรับไซนัสอักเสบเรื้อรัง
ยาสเตียรอยด์พ่นจมูก (Nasal Corticosteroids): ช่วยลดการอักเสบและบวมของเยื่อบุจมูกและไซนัส เหมาะสำหรับไซนัสอักเสบเรื้อรัง หรือมีภูมิแพ้ร่วมด้วย
ยาแก้แพ้ (Antihistamines): ใช้ในกรณีที่มีอาการแพ้ร่วมด้วย
ยาละลายเสมหะ (Mucolytics): ช่วยให้น้ำมูกหรือเสมหะข้นเหลวน้อยลง และขับออกได้ง่ายขึ้น
ยาแก้ปวด: สำหรับบรรเทาอาการปวดศีรษะและปวดใบหน้า
การล้างจมูก (Nasal Irrigation/Saline Rinse): ใช้น้ำเกลือล้างโพรงจมูก เพื่อช่วยล้างน้ำมูก สารคัดหลั่ง และสารก่อภูมิแพ้ ช่วยลดอาการบวมและอักเสบได้ดี
การผ่าตัด (Surgery): พิจารณาในกรณีที่ไซนัสอักเสบเรื้อรังรุนแรง ไม่ตอบสนองต่อการรักษาด้วยยา หรือมีปัญหาทางกายภาพ เช่น ริดสีดวงจมูก ผนังกั้นจมูกคด การผ่าตัดที่นิยมคือ การผ่าตัดส่องกล้องโพรงจมูกและไซนัส (Endoscopic Sinus Surgery - ESS) เพื่อขยายรูเปิดไซนัส ระบายหนอง และแก้ไขความผิดปกติของโครงสร้าง
การดูแลตัวเองและการป้องกัน
พักผ่อนให้เพียงพอ: เพื่อให้ร่างกายได้ฟื้นตัว
ดื่มน้ำมากๆ: เพื่อช่วยให้น้ำมูกเหลวลงและขับออกได้ง่ายขึ้น
หลีกเลี่ยงสิ่งระคายเคือง: เช่น ควันบุหรี่ มลภาวะ ฝุ่นละออง
ควบคุมโรคภูมิแพ้: หากมีภูมิแพ้ ควรหลีกเลี่ยงสารก่อภูมิแพ้และใช้ยาตามคำแนะนำของแพทย์
ล้างมือบ่อยๆ: เพื่อลดความเสี่ยงในการติดเชื้อไวรัสหรือแบคทีเรีย
ใช้เครื่องเพิ่มความชื้นในอากาศ (Humidifier): อาจช่วยบรรเทาอาการคัดจมูกและทำให้ทางเดินหายใจชุ่มชื้นขึ้น
หากมีอาการไซนัสอักเสบที่รุนแรง เป็นเรื้อรัง หรือไม่ดีขึ้นหลังจากดูแลตัวเองแล้ว ควรรีบปรึกษาแพทย์ หู คอ จมูก เพื่อรับการวินิจฉัยและการรักษาที่ถูกต้องเหมาะสมค่ะ
